Benjamin van de Lingen is republikein uit principe, maar denkt dat een ‘canon van republikeinse helden’ kan helpen om een groter publiek te overtuigen.
“Een dag later kan ik zeggen dat mijn eerste Republiek congres voor mij een daverend succes was. Het is een fijn gevoel om met gelijkgestemden van gedachten te wisselen over je idealen, en het is ook zeer interessant om te zien waar de verschillen liggen tussen ons republikeinen. Ook ben ik blij te zien dat onder het kleine groepje waarmee ik de lunch deelde mijn suggestie voor een republikeinse omroep enthousiast werd ontvangen. De suggestie om een canon van republikeinse “helden” samen te stellen stuitte echter op behoorlijk wat twijfel. Terecht misschien, maar ik ben toch een beetje bang dat niet helemaal duidelijk was wat ik daarmee bedoelde. Vandaar dit stuk, om een en ander toe te lichten.
Hoewel de workshop waaraan ik deel nam ging over de patriotten van de achttiende eeuw komt mijn inspiratie hiervoor toch vooral uit de negentiende eeuw; van de nationalisten. De reputatie van de nationalistische beweging is vandaag de dag niet echt om over naar huis te schrijven, en misschien denkt u weinig met hen gemeen te hebben. Het is echter belangrijk te beseffen dat de vroege nationalisten grotendeels republikeinen waren, en dat hun idealen berustten op een samenleving waarin het volk soeverein was, niet de kroon. Het succes van die ideeën was in eerste instantie vrij beperkt: tegen het einde van de negentiende eeuw was van de grote Europese naties alleen Frankrijk daadwerkelijk een republiek, en dat nog min of meer door toeval ook. Nee, het grote succes van de nationalisten was het creëren van een nationale identiteit, een mythe die het volk van de natie verbond, zonder de noodzaak van een gezamenlijke soevereine vorst.
Om dit te bewerkstelligen moest een verhaal rond de natie bij elkaar worden geknutseld. Dat is niet altijd even makkelijk natuurlijk, maar wanneer je iets totaal nieuws wilt introduceren in de maatschappij is het vaak een goed idee te beweren dat je simpelweg iets ouds hersteld. De “natie” werd dan ook niet als iets nieuws voorgesteld. Integendeel: figuren uit het verre verleden als Vercingetorix en Arminius werden geherintroduceerd als romantische voorvechters van de natie. Plotseling hadden bijvoorbeeld de Franse en Duitse identiteit altijd al bestaan, en moesten ze gewoon worden herontdekt. Deze tactiek werkte zo goed dat het veelal de teloorgang van de vroege nationalistische beweging overleefde, en door de autoritaire regimes van rond de eeuwwisseling werd overgenomen.
Nou ben ik zelf niet zo nationalistisch ingesteld, maar ook ik kan de kracht van zo’n verhaal niet ontkennen. Nationale identiteit is belangrijk voor veel mensen, zelfs als ze daar misschien niet expliciet bewust van zijn. Als ik kijk naar de Nederlandse identiteit valt me echter iets op: er valt goed te verdedigen onze nationale identiteit een republikeinse identiteit is, maar het huis van Oranje-Nassau heeft zichzelf eraan vast weten te knopen.
Waarom is de Nederlandse identiteit een republikeinse? Natuurlijk zijn de meeste mensen met een beetje historisch besef zich ervan bewust dat de Republiek der Zeven Provinciën nou niet echt voldoet aan moderne republikeinse idealen. De stichters van de republiek werden niet gedreven door een zucht naar meer gelijkheid of democratische controle. De opstandelingen in de tachtigjarige oorlog beriepen zich op feodale principes om hun strijd te rechtvaardigen. Ze besloten tot zelfbestuur in eerste instantie omdat er geen geschikte kandidaat meer was om de koning van Spanje te vervangen, na de moord op Willem de Zwijger. U zou dus kunnen stellen dat het geschiedenisvervalsing is om hen in te lijven voor de zaak van de republiek, net zoals Vercingetorix natuurlijk niets had met de Franse natie. Ik zou daar tegenin brengen dat Vercingetorix misschien toen niks met Frankrijk te maken had, maar nu wel. Hij is nu een personage in een zeer populair verhaal. Dat is niet iets wat we moeten verafschuwen, zolang we beseffen dat het een verhaal is.
Bovendien denk ik dat een beroep op de regenten en staatsgezinden van de Republiek der Zeven Provinciën als voorlopers van ons republikeinen veel meer gerechtvaardigd is. Veel oude democratische instituten zijn langzaam gegroeid uit veel minder democratische wortels. Het Britse parlement was bedoeld om de belangen van de adel te beschermen, het Amerikaanse congres werd gekozen door grondbezitters en slavenhouders. Een democratie ontspruit niet zomaar van de ene op de andere dag. Zelfs de Franse republiek heeft een lang nodig gehad om zichzelf definitief in stand te kunnen houden. Nederland stond in de middeleeuwen onder de Europese vorstenhuizen al bekend als dat vervelende landje waar iedereen maar deed waar hij zin in had: de wortels. De staatsgezinden konden groeien door die wortels en zo de stam vormen naar de patriottische takken en Bataafse twijgen. Door hen kunnen wij nu (hopelijk) de republikeinse vruchten plukken.
Dat zou wat mij betreft het verhaal van de Nederlandse natie moeten zijn, maar helaas heeft ons koningshuis zich, met een beetje geluk, weten te vereenzelvigen met onze onafhankelijkheid. Twee keer in de geschiedenis, in 1813 en in 1945, viel de terugkeer van de Oranjes samen met het afschudden van buitenlandse overheersing. Daarbij claimen ze afstamming van Willem de Zwijger, de man die verantwoordelijkheid wordt toegedicht voor de eerste onafhankelijke Nederlandse staat. Niet alleen heeft het koningshuis zich in het Nederlands collectief bewustzijn weten te verbinden met vrijheid, maar ook met de soevereiniteit van de Nederlandse natie. De monarchie heeft daarmee een krachtig monopolie op de identiteit van veel Nederlanders verworven. Om dit narratief tegen te gaan moeten we een sterk alternatief hebben.
Een canon van republikeinse helden is dus een onderdeel van een veel groter verhaal. Het verhaal van wat het is om Nederlander te zijn. Van het staan in een traditie van onafhankelijkheid, zelfbestuur en uiteindelijk politieke gelijkheid, niet trouw aan een vorst. Maar bij dat verhaal horen gezichten. Deze gezichten zijn misschien van mensen op wie een en ander aan te merken valt, maar hun bijdrage aan het verhaal is waar het om gaat. Het verhaal is er een van heldendom, romantiek en tragedie en van het herontdekken van wie we zijn.
De opmerking werd gemaakt dat iets dergelijks al is geprobeerd met de prijs voor republikein van het jaar. Dat is waar, en misschien is dit idee hetzelfde teleurstellende lot beschoren. Maar ik denk dat er een verschil is tussen het eren van personen van toen en nu. Nu draait het om de daadwerkelijke personen die iedereen kent. Zij zijn echte mensen. Wat wij willen is onze eigen mythologie creëren, zoals de nationalisten dat ooit deden en, laten we eerlijk zijn, zoals de Oranjes dat ook succesvol hebben gedaan.
Ik kan me voorstellen dat u misschien principiële bezwaren heeft tegen dit soort heldenverering. Ik ben het met u eens dat het veel beter zou zijn om op principiële gronden de republiek voor te staan. Ik ben voor de republiek omdat ik vind dat het staatshoofd een van ons (waarmee ik bedoel: iemand van het volk) moet zijn, door ons gekozen of door onze vertegenwoordigers, en niet iemand die ver boven ons staat vanwege afkomst. U vindt dat hoogstwaarschijnlijk ook. Maar ik heb er geen bezwaar tegen om dit in een breder narratief te plaatsen zolang het die basisprincipes maar niet in de weg staat. Om die reden spreek ik bijvoorbeeld niet van een invoering van de republiek, maar van herstel van de republiek. En waarom Willem de Zwijger als vader des vaderlands bestempelen als Johan van Oldenbarnevelt evengoed voor die titel in aanmerking komt? U en ik hebben daar misschien weinig boodschap aan, maar het kan een belangrijk middel zijn om ons standpunt kracht bij te zetten. Voor velen is traditie nog altijd belangrijker dan hoge idealen. En u weet toch: de republiek staat voor iedereen.
Leve de republiek!”
Benjamin van der Lingen
Dit is de nieuwe opinieafdeling van republiek.org. Via deze link kun je zelf een opinieartikel insturen.
Interessante historische punten. En een mooie framing: Herstel van de republiek ipv invoering. Dank hiervoor. En in een republikeinse canon is er eindelijk eens geen discussie over Spinoza 🙂
Volledig mee eens.
“Herstel van de republiek” is een zeer krachtige doelstelling. Het doet meer recht aan de historie, het is niet verdacht, geeft geen associatie met een modernistische trend en….het is romantischer.
Uit principe ben ik tégen persoonsverheerlijking van wie dan ook en de gedachte dat één familie ( von Amsberg) belangrijker of meer bijzonder zou zijn is absurd. Haal alle toeters en bellen bij hen weg en er blijft niets bijzonders over; het is een doorsnee gezin dat in tegenstelling tot “gewone” gezinnen in luxe leeft op een roze wolk en op kosten van anderen.
Dit raakt kant noch wal en zou allang afgeschaft moet zijn.
Afgezien van alles hebben ze een enorme “footprint” die ook al niet meer past in een tijd van milieuverontreiniging en klimaatcrisis.
Onwaarachtig is het enigste woord wat er in me opkomt betreffende het Ned. Koningshuis.
Met het motto de leugen regeert.
Gelezen en helemaal met je eens. Ik ben al mijn leven lang republikein,alles wat je erft,heb je niet zelf gepresteerd. Weg met al die koningshuizen!
Ik zou beginnen met de Patriotten, zie:
https://nl.wikipedia.org/wiki/Patriotten
– Johan de Witt
– Johan van Oldenbarnevelt (en Vondel’s gedicht over zijn “stokske”)
– Kapitein van Leeuwen van het Goudse vrijkorps en zijn Sergeant Adam Schouten, zie:
https://nl.wikipedia.org/wiki/Aanhouding_bij_Goejanverwellesluis
Meer recent (maar toch te lang geleden):
– Pieter Jelles Troelstra
Hoi Benjamin,
Bedankt voor je uitgebreide en interessante bijdrage. Ik was bij dezelfde workshop met Thomas von der Dunk aanwezig. Mijn ideeën om net als de Patriotten te proberen een maatschappelijke discussie op gang te brengen en de publieke opinie te beïnvloeden (bv dmv opiniestukken) konden helaas op weinig instemming rekenen. Maar goed, een republikeinse omroep heeft uiteindelijk toch hetzelfde doel.
Over jouw plan om terug te grijpen op republikeinse helden en onze republikeinse geschiedenis wil ik het volgende kwijt:
Allereerst ben ik het er als geschiedenis-liefhebber helemaal mee eens dat er meer aandacht moet komen voor de republikeinse geschiedenis van ons land. Ook onder republikeinen schort het echt aan historisch besef. De keuze bv om witte kleding te dragen (“Nederland draagt wit”) tijdens de inhuldiging van Willem de Overbodige in 2013 sloeg de plank volledig mis. Nergens in de geschiedenis is wit een republikeinse kleur geweest. (Het is overigens wel de kleur van de overgave…) Misschien is het een idee dat zodra het eindelijk weer mag Republiek lezingen gaat organiseren waarbij historici worden uitgenodigd om een voordracht te houden.
Ook bij jou ontbreekt er enig historisch besef: je zegt dat je geïnspireerd bent door 19e eeuwse nationalisten, maar wat jij voorstelt is precies wat de Patriotten, en dan met name de radicalen die het stadhouderschap wilden afschaffen, ook deden. Zij vereerden Van Oldenbarnevelt en de gebroeders De Witt als hun republikeinse helden, en vergeleken zichzelf met de Opstandelingen tegen de Spaanse overheersing, en natuurlijk met de oude Bataven die in opstand kwamen tegen de Romeinen. Dat ging zelfs zover dat ze zichzelf ook Bataven gingen noemen.
Over het idee om onze eigen helden te creëren en vereren ben ik niet zo enthousiast. Nog afgezien van het feit dat wij in Nederland sowieso eigenlijk niet aan heldenverering doen, lijkt het mij in deze tijd waarin veel historische figuren van hun sokkel worden getrokken (soms zelfs letterlijk), gewoon niet verstandig. Hoe verder je teruggaat hoe problematischer het wordt: Van Oldenbarnevelt was geen republikein. Dat hij uiteindelijk tegenover Maurits kwam te staan was niet zijn keuze. En De Witt was vooral bezig te zorgen dat de regenten hun (geërfde!) baantjes behielden. Nou niet iemand die je als moderne democraat als voorbeeld wilt hebben. De Patriotten/Bataven staan dan wat dichter bij ons, maar ook zij lieten, ondanks hun hoogdravende idealen, de slavernij in de koloniën voortbestaan.
Je suggestie om een beetje creatief met de historische feiten om te gaan kan ik op zich wel begrijpen, maar geschiedvervalsing is juist één van de tactieken waarmee de Oranjes (of in elk geval de dwepers eromheen) hun populariteit krampachtig proberen te bestendigen. Ik vind juist dat je je niet tot hun niveau moet verlagen, maar deze praktijken aan de kaak moet stellen. Gelukkig zijn ook zij niet immuun voor de historische beeldenstorm die is opgestoken, en komt er steeds meer aan het licht wat voor discutabele figuren het eigenlijk zijn geweest.
De kreet ‘Herstel de Republiek!’ tenslotte spreekt mij wel aan. Hij maakt duidelijk dat de monarchie de uitzondering is op de republikeinse regel, en bovendien een fout die hersteld moet worden. Wel moet dan n.m.m. duidelijk zijn dat de Bataafse Republiek ons voorbeeld is, en niet de oude Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden. Die laatste was echt nog een onderdeel van het ancien régime, met zijn standenmaatschappij, en bovendien ook nog met een Oranje-stadhouder. Daarom: veel meer aandacht voor de Patriotten en Bataven, en wat zij allemaal bereikt hebben. Maar graag zonder heldenverering.
Als alternatief voor een republikeinse canon is het misschien een idee om een republikeinse kalender te maken, met voor republikeinen relevante data. Deze zouden dan weer kunnen gebruikt worden als onderwerp van de door mij voorgestelde lezingen.
Hallo Jasper,
Ik ben ook slechts een geschiedenisliefhebber, geen historicus, en wil mezelf ook best rekenen onder de mensen die te weinig historisch besef hebben af en toe. Zeker als het gaat om de patriotten moet ik bekennen dat ik niet veel van ze weet, naast de basisfeiten. Vandaar dat ik mijn heil moet zoeken bij de nationalistische beweging, waarvan ik een stuk meer weet. Het kan best zijn dat die voortborduurden op ideeën die al door achttiende-eeuwse bewegingen, zoals de patriotten, werden verkondigd. Ik zou ook zeker geïnteresseerd zijn in lezingen van historici hierover, hoewel ik natuurlijk verwacht van het bestuur dat ze niet puur mijn interesses als leidraad nemen voor waar geld in gestoken wordt.
Wat betreft de heldenverering: ik denk dat er veel af hangt van hoe je zoiets wilt aanpakken. Als ik kijk naar hoe de Amerikanen soms omgaan met de stichters van hun republiek in het publieke discours schud ook ik mijn hoofd. Dat is denk ik heel wat anders dan, ik noem maar wat, jaarlijks kaarsjes te branden op de sterfdag van Johan de Witt bij zijn standbeeld. Niet omdat hij nou iemand was waaraan wij ons moeten spiegelen, maar om wat hij heeft bijgedragen aan de ontwikkeling van het republikanisme in Nederland. Zoals je zelf zei: hij was een inspiratie voor de patriotten, die op hun beurt weer een inspiratie vormen voor veel hedendaagse republikeinen.
Nelson Mandela was lang niet altijd een geweldloze verzoener. De Romeinse republiek is geen model voor hedendaagse democratieën. Maar zo herinneren we ons dat wel, omdat dit voor beiden de belangrijkste bijdrage zijn die ze aan wereld van vandaag de dag geleverd hebben. Dat we geen aandacht schenken aan de nuances van dit verhaal is niet erg als we ons puur richten op wat ze voor ons betekend hebben. Dat is niet hetzelfde als geschiedenisvervalsing, naar mijn mening althans, meer een praktische kijk op geschiedenis.
Het idee van “herstel van de republiek” vind ik prima. Goed gevonden.
We zouden ook meer aandacht kunnen vragen voor die perioden in onze geschiedenis, en dat zijn niet de minste, waarin er ook feitelijk sprake was van een republiek.
Verder kunnen we duidelijk maken dat de historie van de Oranjes niet zo erg pro-democratie is. Prins Maurits en Willem III hebben indertijd in feite een staatsgreep gepleegd.
Als belangrijk republikein en “vader des vaderlands” zou ik naast Johan van Oldenbarnevelt Johan de Witt willen noemen: een onvermoeibaar strijder voor de soevereiniteit van de provinciën t.o.v. de oranje invloed.
Ha Benjamin,
Wat een leuk idee. Ik wil meedoen, eventueel ook in de redactie, als je zoiets doet. Ik denk aan republikeinse voormannen als Joan Derk van der Capellen (over hem wil ik het lemma schrijven), Benedictus Spinoza en Johan de Witt en anderen. Moet de ankerpunten personen zijn, of ook gebeurtenissen? Wanneer begint de canon? Wanneer eindigt die? We kunnen ook denken aan plaatsen van herinnering, omdat het idee van de Republiek in Nederland niet dateert vanaf de Oudheid.
In ieder geval succes! En ik doe graag mee.
Zover heb ik helaas nog niet gedacht. Welke vorm de canon zou nemen, en wat er precies in wordt opgenomen is denk ik een mooi punt voor discussie binnen de vereniging. Ik dacht zelf alleen aan personen, maar er is natuurlijk geen enkele reden om niet ook een aantal plaatsen en gebeurtenissen op te nemen.
Ik ben komende weken nog druk, maar in het nieuwe jaar zal ik er graag wat energie in steken. Het zou natuurlijk mooi zijn als we de zegen van de leden en het bestuur kunnen krijgen voor zo’n project.
Helemaal met je eens. En dan te bedenken dat NL zo’n beetje de eerste republiek ter wereld was. Ik heb er net een stuk over geschreven en denk graag met je mee. Hoe leggen we contact?